1801–1900

1811 1821 1831 1841 1851 1861 1871 1881 1891

1823

Jostedølerne hadde bispevisitas, og biskopen skreiv ned sine upplevingar frå reisa. Han reiste til Jostedalen frå Dale (via Dalsdalen og Vigdalen), og so attende via Røneid.

BEMÆRKNINGER PAA EN REISE I SOGN OG SØNDFJORD 1823.
Fra Dale Prestegaard i Lyster til Justedalens Prestegaard er vel ikke mere end 3 Mile, men man gjør dog vel i at passe Tiden, og ikke begive sig for silde paa Veien. For os gik imidlertid en Deel af Morgenstunden bort, inden Hestene kom, bleve mønstrede, sadlede og kløvede ɔ: paalæssede det Gods man

1830

Midtpartiet på gamlefjøsen i Erik–Larsgarden vart bygd, av gråstein. Her var det plass til sauder i heile tri høgder.

Til Gaupne Sogn hører ogsaa fjelddalen, Leerdal, der fra Justedals-Dalen, en Miil fra Søen, skjærer sig op i N. V. til Bræen og har nogle faa Gaarde.

Jens Kraft: Topografisk-Statistisk Beskrivelse over Kongeriget Norge: Det Vestenfjeldske Norge.

1838

Luster kommune vart skipa.
Kommunen hadde tri offentlege vegjer: Røneid — Jostedal grense, Eide — Optun og Kvåle — Næs.

1842

Banden og Sværgen kan derimot umulig drives videre end her; de frygteligste Eder, som noget Menneske kunde optænke, ere her fuldkommen gjængse og bruges uafladelig, ikke blot i Hidsighed men endog i den venligste Samtale.

Ivar Aasen i Lærdal.

1848

Det vart laga til køyreveg millom Marifjøra og Sogndal. Fram til no hadde det berre vore rideveg med bruer der det trengdest.

Kårstova i Erik–Larsgarden vart flytta upp frå Alsmo. Der ho vart uppsett hev ho sidan stade, og er vel i dag den stova som hev halde seg lengst i ro på same staden i Leirdalen. Andre bygningar som hev stade enno lenger i ro er smia i Erik-Larsgarden og kanskje ogso stabburet i Andersgarden.

På dette bel vart husmannsplassen Halvorsplassen lagd ned. Jordi gjekk attende til Erik-Larsgarden, og stova, kalla Gunnildastova, vart flytta inn i Røysi.

1856

91. Leirdal. Udt. lei`rdalen. -Lerdall 1611. 1666. Leerdahl 1723.
GN. 90 og 91 ligge ved en og samme Elv, Tunsbergdalens Afløb, og antages NE. S. 142 at indeholde som 1ste Led Elvenavnet Leira (Lerelven), tidligere altsaa henholdsvis *Leirumór og *Leirudalr. Navnene kunde dog ligesaa godt hentyde til Jordbunden paa Stedet; men ialfald ved Leirmo skal der ikke være leret Grund.

O. Rygh: Norske Gaardnavne b 12 s 25.

1858

Det vart sett inn eimskip for frakt av passasjerar og gods i fast rute millom Marifjøra og Bergen. Når det var is på fjorden, gjekk båten so langt han kom, og so fekk passasjerarne ganga på isen resten av vegjen, eller dei vart sette av på næraste isfrie stoppestad.

1860

På dette bel flytta dei fleste bruki sumarstølen sin til Tverradalen.

Husmannsplassen Holåkerlege vart lagd ned, og jordi gjekk attende til Pergarden.

Legg merke til at bredarne dekker eit større umråde enn i dag.
Vegjen på Leirmo fylgjer den gamle traséen langsetter elvi. Ein del av av denne vegstrekningen vart vaska burt i 1926. Du kann taka deg ein spasertur og fylgja gamlevegjen eit stykkje burtetter rett ved bruerne, for so å uppleva at han forsvinn i lause lufti (rett på elvi!).
(Klikk på kortet fyr å få det større.)

1862

Ottebakken vart nedlagd. Jordi gjekk attende til Pergarden.

1865

Lyster Sparebank vart skipa.

1867

Dette året byrja detaljmålingarne av Jostedalsbreden. Premierløitnant H. L. Lund arbeidde på sudaustsida av breden, millom anna i Leirdalen, kartla Tunsbergdalsbreden og arbeidde seg nordyver til Krundalen.

1869

Tunsbergdalsbreen, midtere og nedere del, sett fra Mørkedalsskaret.
(Apparatet rettet omtr. mod S.)
22. aug. 1869.

1870

Andersgarden og Leirmo flytta sumarstølarne sine frå Tverradalen til Skardet.

Fjøsen i Erik–Larsgarden vart påbygd i vestenden.

Det var på dette bel utskifting i Leirdalen.

Andersgarden og Pergarden.

Husi i Pergarden vart flytta vel 100 meter nordaustyver i samband med utskiftingi. Stovehuset, frå byrjingi av 1800-talet, stod omtrent der kårstova i Andersgarden stend no, og vart uppattsett innanfor det noverande stovehuset i Pergarden. Stabburet vart uppattsett millom det noverande stovehuset og vegen.

Det vart sett upp ei stova på det som vart husmannsplassen Kjøtneshaugen (Haugen 5). Tomti høyrde til Andersgarden.

Løypestrengen kom no i handelen, og gjorde arbeidet mykje lettare på mange brattlendte gardsbruk, ved at dei kunde strengja ned høy og lauvkjervar frå utmarksslåtten. Men i Leirdalen, der det var bra flatt, vart vel løypestrengen mest nytta til vedbører frå hogstteigane på burtsida av elvi, og då på eit langt seinare tidspunkt.

1871

Gardarne i 1871.
Her kann du sjå gardarne i 1871.

På dette bel vart stovehuset i Andersgarden flytta upp frå der gamlefjøsen no stend til der stovehuset i Pergarden fyrr hadde vore.

«KART over en Del af GAARDEN LEIRDALS Indmark.
Løbe No 1, 2a, 2b, og 3 af Skyld tilsammen 6 Db. 2 Ort 21 Ski. i Gaupne Annex, Lysters Herred, Sogns Fogderi, Nordre Bergenhus Amt.
Optaget i 1871 af Opmaalingsassistent L. Flugum.»
(Klikk på kortet for å få det større.)

1872

På Leirmo.

Fotograf gamalt bilete: Knud Knudsen.

Røneid.

Fotograf: Knud Knudsen.

1874

Husmannsplassen Hola vart lagd ned.

1875

Brukarane på Rasmushaugen (Bnr. 5, Leirdal (Haugen)) vart sjølveigarar, ved at dei kjøpte ut plassen sin frå Andersgarden. Dei tok ogso yver Perhaugen, som dermed vart ein del av Rasmushaugen.

Husmannsplassen Krabbehaugen 1 vart lagd ned. Jordi gjekk attende til Andersgarden.

1877

Lyster lægedistrikt

Ifølge kgl. resl. af 20de januar og 26de September 1877 er fra 23de August 1877 en del af Indre Sogns lægedistrikt oprettet til et nyt, Lyster lægedistrikt (Lyster herred, Jostedal herred, Urnes, Joranger og Fet sogne af Hafslo herred samt gaarden Ytre Kroken i Solvorn sogn).

Norges Land og Folk.

Dette året kunde ein for fyrste gong køyra millom Røneid og Alsmo.

Husmannsplassen Krabbehaugen 2 vart lagd ned. Jordi gjekk attende til Andersgarden.

1878

Dei gamle uthusi i Pergarden vart rivne, og det vart uppattsett ein ny stor fjøs.

1880

Myklemyr.

Fotograf: Axel Theodor Lindahl / Norsk Folkemuseum.

Parti ved Jostedal kyrkje.

Fotograf: Axel Theodor Lindahl / Norsk Folkemuseum.

Vegen gjennum Røneidsberget vart ferdig. Det vart sett upp bru millom Røneid og Gaupne. Fyrr den tid var det ein som rodde folk yver.

Stovehuset i Erik–Larsgarden vart flytta nokre meter uppyver, omvølt og snudd med brystet frametter dalen.

Fjøsen i Erik–Larsgarden vart påbygd i austenden.

Opfindelser i Amerika.
☛  For længere Tid siden blev der givet Patent paa en Vegt, som anbragtes paa Kjørenes Haler, naar de melkedes, for at beskytte dem, som melkede.
☛  Mod Snorking blev der opfundet et Apparat, som bestod i et krumt Rør fra Munden til Øret, hvor det udmundede i en Trompet. Opfinderen mente, at der vil lyde et Trompetstød i Snorkerens Øre, og at han vilde vækkes derved.
☛  En Opfinder søgte Patent paa firkantede Kanonkugler.

Norsk Familjeblad s. 63.

En ny Motor til Smaabedrift.

Man har længe følt Savnet af en liden, sikker og let haandterlig Motor, indrettet til husbrug og skikket til at drive smaa Maskiner af forskjellig Beskaffenhed, og vi kan idag efter Jnd. & P. T. bringe vore Læsere Tegningen af en saadan, som nu er temmelig udbredt. Tyson Motor har adskillige nye Egenskaber, som vel er værd at lægge Mærke til. Det er en Dampmaskine med en Dampudvikler, som ikke kan eksplodere, og uden Dampmaaler, Vandmaaler eller Sikkerhedsventil, og dens kjedel eller dampudvikler har kun ⅟50 Del af det Rumfang, som en almindelig Kjedel til samme Maskine vilde indtage. Til de mindre af disse Maskiner kan som Brændsel benyttes enten Gas, Petroleum eller Gasolin, til de større maa anvendes Kul og Ved. Den Omstændighed, at denne maskine er fuldstændig farefri, selv i den uerfarnes Haand, taler yderligere til dens Fordel. Den kan benytter af enhver Dame, som forstaar at bruge en Symaskine. Den er vakkert udstyret og kan stilles overalt, i Dagligstue, Sovekammer, Sal eller Kjøkken, og anvendes til at drive Symaskiner, Strikkemaskiner, kort sagt enhver lettere Maskine, som bruges i Huset; ligesom den ogsaa kan bruges til at drive Kaffekværner, Bogtrykpresser, Drejerbænk, eller enhver anden Maskine, som bevæges ved Haand- eller Fodkraft. Den ene af vore Tegninger viser en saadan ny Motor i sin almindelige Skikkelse, den anden dens Anvendelse til at drive en Symaskine. Den her viste Motor er af de mindre, men der vil snart blive gjort nogle af større Dimensioner, som kan tjene til at drive større Maskinerier.

Norsk Familjeblad s. 109.

Norsk Familjeblad s. 81.

Norsk Familjeblad s. 345.

Norsk Familjeblad s. 336.

Iskremseljar i Iran.

1881

Det vart bygd ny fjøs på Rasmushaugen på dette bel.

William Cecil Slingsby og Johannes Vigdal gjekk upp mesteparten av Tunsbergdalsbreden og upp til Høgste Breakulen. Vidare ned den stupbratte og uppsprukne Kjenndalsbreden til Nesdal i Loen.

Tunsbergdal to Loendal.
On Sunday August 14th Vigdal joined me at Skjolden for a long campaign. I knew he was plucky, from an account given me by Mr. Puckle, who with Vigdal had followed my steps on the Riiensbræ and there experienced adventures, which are to be found described in the

På dette bel vart stovehuset på Rasmushaugen flytta ned i Pergarden, der det vart kårstove, og i dag stovehus. Den gamle husmannsstova i Hola vart so flytta upp på Rasmushaugen og sett upp att på same tufti, i nedkant av der vegjen i dag svingar upp i tunet.

1886

Det var storflaum frå Brimkjedlen omtrent dette året. (Ut frå det som stod i Bergens Tidende 11/9 1926, sagt av Leirmobonden: «Det er 40 aar siden nogen la merke til slik unaturlig flom her i Leirdøla.»)

1890

Det vart fortalt ei segn i Leirdalen um at det skulde ha budd folk i Tunsbergdalen i gamal tid. Olav Sande var uppi Leirdalen ein tur på dette bel, og skreiv det ned.

Leirdalen. Ho Thora Tunsberg.
Naar du vil til Jostradalen og fer framigjenum fraa Runnøy, kjem du til ein gard, som heiter Leirmo. Der kjem det ned ei elv, som heiter Leirdøla. Ho kjem fraa Leirdalen. Denne dalen er bratt paa baae sidur, til dess det ber fram aat gardarne; daa vert han litt flaa-are og flatare. Han er upp til

1891

Vegjen gjennum Haukåsgjelet vart ferdig. Fyrr denne tid hadde han gange mykje høgare uppe.

1892

Avisa Sogns Tidende, Lærdal, kom ut tvo gonger i veka og kosta kr. 1,50 for halvåret.

1893

Det vart skote bjørn i Leirdalen.

1894

Gardarne på Alsmo slutta å støla på Solsete, medan husmennerne på Leirmo fortsette.

1895

Det vart skipa sparebank i Jostedalen.

Erik–Larsgarden fekk utskilt Blokkeberg frå Erik–Larsgarden. Stovehuset vart bygd, samt fjøs og smie. Fjøsen stod rett attmed hovudhuset, på hi sida av tunet; og smia stod omtrent der saudahuset på nyefjøsen stend no.

Handel, veg, post og telefon.

I Jostedalen herred var det tri personar som dreiv landhandel med handelsbrev, dei viktigaste handelsstadarne var Bakken og Kronen.
Postopneri i heradet var Jostedalen, Myklemyr.
Der var 24 km bygdeveg, men ingen hovudveg.

I Lyster herred var det sju personar som dreiv landhandel med handelsbrev eller bevilgning, dei viktigaste handelsstadarne var Rønneid i Gaupne, Fagernes og Døsen i Dale, Skjolden og Fortun i Fortun sogn.
Postopneri i heradet var Kroken, Høieimsviken, Lyster, Skjolden.
Det var rikstelefonstasjonar i Skjolden, Lyster, Høieimsviken, Gaupne.
Der var 14 km hovudveg, 27 km bygdeveg.

I Hafslo herred var det tolv personar som dreiv landhandel med handelsbrev eller bevilgning, dei viktigaste handelsstadarne var Marifjæren i Joranger, Solvorn i Solvorn, Mo i Hafslo sogn.
Postopneri i heradet var Solvorn, Hafslo, Marifjæren.
Det var rikstelefonstasjonar i Solvorn, Hafslo, Marifjæren.
Der var 23 km hovudveg, 15 km bygdeveg.

1896

Dette året kom den fyrste større flaumen me kjenner til frå Brimkjedlen.

1900

Utsikt fra det nederste av Tunsbergdalsbre nedover dalen visende den store dalfyldning og endemorenene foran breen. Sogn. 1900.

J.R. fot.

Tunsbergdalsbreens ende, Luster, Sogn. 7-9-1900.

J.R. fot.

Det var storflaum frå Brimkjedlen. Elvi skifta fár og braut ned brui nedpå Leirmoøygarden. Den låg nedanfyr dei tvo som stend i dag. Brui i Leirdalen, som til då hadde stande i 100 år, gjekk òg med. Ho gjekk yver elvi der Andersgarden no hev gjerdet sitt.

Det vart bygd ei ny provisorisk bru på Leirmoøygarden; ho vart berre ståande i tri år.

Jostedalen.

Lørdag den 6te August fidsileden har der atter fundet en Naturbegivenhed Sted i Jostedalen og forvoldt skade. Denne Gang er det en Tverelv, der kommer fra Tunsbergdalen, Leirdalselven, som pludselig er voret op til en usædvanlig Størrelse, har brudt sig et nyt Leie, skaaret sig tvers igennem hovedveien nedenfor Broen over det gamle Løb og ødelagt Veien paa en Strækning af flere Hundrede Meter. Stedet, hvor dette fandt Sted, ligger omtrent en Mil ovenfor Marifjæren i den del af Jostedalen, der hører til Lysters Prestegjeld. Hele Jostedals Prestegjeld er imidlertid blevet ganske afspærret fra Forbindelse med Udenverdenen.

Postmanden har maattet gaa fra Røneid paa den anden Side af Hovedelven, hvor der forøvrigt ikke er nogen Slags Vei, og har paa denne Maade bragt Posten frem og tilbage. Amtsingeniøren og Lensmanden kom fort efter paa Stedet og har iværksat det fornødne til Opførelse af en midlertidig Bro og Oparbeidelse af Vei, saa Forbindelsen formentlig i Løbet af en 44 Dages Tid vil være istandbragt.
Der er ikke foraarsaget Skade paa Indmark eller Bufe, men paa en Del Furuskov tilhørende Gaarden Leirmo.

Sogningen 17/8 1900.

Skydsstationer.

De nuværende skydsstationer (i 1900) er:
  Lyster: Fortun, Skjolden, Døsen, Alsmo.
  Jostedalen: Faaberg, Sperle.
  Hafslo: Marifjæren, Hillestad, Vollaaker.

Norges Land og Folk.

Annastova vart på dette bel flytta frå Johanshaugen til Rasmushaugen, til omtrent der kårstova no stend. Ho vart påbygd og ogso nytta til vedskåle og reidskapshus.

Det vart sett upp ny fjøs i Andersgarden.

Omtrent som det såg ut på vårstølen rundt år 1900.

De sædvanlige maaltider.

De sædvanlige maaltider er overalt i amtet fire: Bisk (frokost), dogurd (henimod middag), non (omkring kl. 3) og kveld eller kveldsmat (aftensmad). Fra nogle steder nævnes ogsaa en fyrebisk eller en frokost nr. 1, før man gaar til arbeide.
   Til bisk spises ofte smør, ost og fladbrød, ofte gjetost; sommesteder 3 gange i ugen kogt saltet fisk — brosme eller sei — og poteter, undertiden kjød med poteter eller spegeflesk med fladbrød med suppe. En ret, som kaldes «steikels», bruges ofte: flesk skjæres i smaa terninger og steges først, hvorefter man helder over en jevning, bestaaende af potetmel og skummet melk. Det hele steges under jevn røring, til det er saa fast som «kalvedans». Ogsaa potetkager med kaffe bruges til bisk. Kaffe er ikke brugt til stadighet til frokost, skjønt den ofte bruges, naar kreaturerne er tilsæters.
   Til dogurd spises grød og melk, mest bygmelsgrød, men ogsaa havregrød med sur melk, og om sommeren og ellers, naar der ikke er tilgang paa melk, bruges myse istedet.
   Til non bruges ofte sild og poteter, salt fisk og suppe, af og til kjød og flesk med poteter, undertiden ost med melk eller myse til.
   Til kvelds bruges grød og melk som til dogurd eller grød og myse eller bygsuppe.
   Kaffe angives ingenlunde som almindelig benyttet, undertiden bruges den til den saakaldte fyrebisk tidlig om morgenen med brød til.

Norges Land og Folk.